5. โลกธรรมสูตร

[95] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย โลกธรรม 8 ประการนี้ ย่อม
หมุนไปตามโลก และโลกย่อมหมุนไปตามโลกธรรม 8 ประการ
8 ประการเป็นไฉน คือ ลาภ 1 ความเสื่อมลาภ 1 ยศ 1 ความ
เสื่อมยศ 1 นินทา 1 สรรเสริญ 1 สุข 1 ทุกข์ 1 ดูก่อนภิกษุ
ทั้งหลาย โลกธรรม 8 ประการนี้แล ย่อมหมุนไปตามโลก และ
โบกย่อมหมุนไปตามโลกธรรม 8 ประการนี้.
ธรรมในหมู่มนุษย์เหล่านี้ คือ ลาภ 1
ความเสื่อมลาภ 1 ยศ 1 ความเสื่อมยศ 1 นินทา
1 สรรเสริญ 1 สุข 1 ทุกข์ 1 เป็นสภาพไม่เที่ยง
ไม่แน่นอน มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา แต่
ท่านผู้เป็นนักปราชญ์ มีสติ ทราบธรรมเหล่านั้น
แล้ว พิจารณาเห็นว่ามีความแปรปรวนเป็น
ธรรมดา ธรรมอันน่าปรารถนา ย่อมย่ำยีจิตของ
ท่านไม่ได้ ท่านย่อมไม่ยินร้ายต่ออนิฏฐารมย์
ท่านขจัดความยินดีและความยินร้ายเสียได้จนไม่
เหลือติดอยู่ อนึ่ง ท่านทราบทางนิพพานอันปราศ-
จากธุลี ไม่มีความเศร้าโศก เป็นผู้ถึงฝั่งแห่งภพ
ย่อมทราบได้อย่างถูกต้อง.
จบ โลกธรรมสูตรที่ 5

อรรถกถาโลกธรรมสูตรที่ 5

มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้:- โลกธรรม
เพราะเป็นธรรมของโลก. ชื่อว่าคนผู้พ้นจากโลกธรรมเหล่านี้ไม่มี
แม้พระพุทธเจ้าทั้งหลายก็ยังมี เพราะเหตุนั้นนั่นแล จึงตรัสว่า
โลกํ อนุปริวตฺตนฺติ ย่อมหมุนไปตามโลก. ความว่า ย่อมติดตามไป
ไม่ลดละ ได้แก่ ไม่กลับจากโลก. บทว่า โลโก จ อฏฺฐ โลกธมฺเม
อนุปริวตฺตติ ความว่า และโลกนี้ย่อมติดตาม ไม่ละโลกธรรมเหล่านี้
อธิบายว่าไม่กลับจากธรรมเหล่านั้น.
ในบทว่า ลาโภ อลาโภ พึงทราบว่า เมื่อลาภมาถึง ความ
ไม่มีลาภก็มาถึงเหมือนกัน. แม้ในโลกธรรมมี เสื่อมยศเป็นต้น
ก็นัยนี้เหมือนกัน. บทว่า อเวกฺขติ วิปริณามธมฺเม ได้แก่ พิจารณา
อย่างนี้ว่า ธรรมเหล่านี้มีความแปรปรวนไม่เป็นธรรมดา. บทว่า
วิธูปิตา ได้แก่ ขจัดแล้ว คือ กำจัดแล้ว. บทว่า ปทญฺจ ญตฺวา ได้แก่
รู้บทคือ พระนิพพาน. บทว่า สมฺมปฺปชานาติ ภวสฺส ปราคู ความว่า
ครั้นรู้บทคือ พระนิพพานแล้วย่อมรู้โดยชอบถึงความที่ตนถึงฝั่ง
นั้นแล้ว ในสูตรนี้ ตรัสทั้งวัฏฏะและวิวัฏฏะ.
จบ อรรถกถาโลกธรรมสูตรที่ 5